Λύσσα στα ζώα και στον άνθρωπο – Συμπτώματα, πρόληψη και θεραπεία

Λύσσα – Μετάδοση και Συμπτώματα

Ο ιός της Λύσσας ανήκει στο γένος Lyssavirus της οικογένειας Rhabdoviridae.

Όλα τα θερμόαιμα ζώα είναι ευαίσθητα στον ιό της Λύσσας αλλά μόνο τα θηλαστικά είναι φορείς και αποθήκες του ιού στη φύση.

Η ασθένεια μεταδίδεται σχεδόν αποκλειστικά με το δάγκωμα (δήγμα) από μολυσμένα ζώα αλλά έχουν αναφερθεί και άλλοι τρόποι όπως αερογενώς, από τον επιφεφυκότα, από τη στοματική οδό και από μεταμόσχευση κερατοειδούς.

Οι μολυσμένοι σκύλοι είναι η κύρια πηγή μόλυνσης του ανθρώπου.

Ο χρόνος επώασης της ασθένειας, δηλαδή ο χρόνος από το δήγμα μέχρι την εκδήλωση συμπτωμάτων, εξαρτάται από την ηλικία του «θύματος», τη νεύρωση της περιοχής του δήγματος, την απόσταση μεταξύ της περιοχής από τη σπονδυλική στήλη και τον εγκέφαλο, τον τύπο του ιού και το αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός κατά του ιού ή όχι.

Ο ιός της Λύσσας δεν εισέρχεται στο αίμα αλλά ταξιδεύει μέσω των νεύρων στη σπονδυλική στήλη και στον εγκέφαλο.

Ο χρόνος επώασης στο σκύλο και στη γάτα είναι μεταξύ 3 και 24 εβδομάδων ενώ στον άνθρωπο μεταξύ 3 εβδομάδων και ενός χρόνου (κατά μέσο όρο 3-6 εβδομάδες).

Αφού φτάσει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ο ιός ταξιδεύει στον εγκέφαλο όπου εγκαθίσταται σε διάφορες ανατομικές περιοχές. Τα περισσότερα συμπτώματα της νόσου οφείλονται σε εγκεφαλική βλάβη.

Στον άνθρωπο μπορεί να παρατηρηθεί πυρετός, πονοκέφαλος, άγχος, νευρικότητα και υπερευαισθησία στο σημείο του δήγματος. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, παρατηρείται υπερδιέγερση, ανησυχία, υπερκινητικότητα και βίαιη συμπεριφορά.

Μπορεί να εκδηλωθεί υπερβολική σιελόρροια και άρνηση πόσης νερού καθώς προκαλείται σπασμός του φάρυγγα στην προσπάθειά κατάποσης υγρών. Αυτή η κατάσταση είναι αρκετά επώδυνη και είναι γνωστή ως «υδροφοβία».

Μετά από τον πολλαπλασιασμό του στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ο ιός της Λύσσας «κινείται» προς την περιφέρεια μέσω των νεύρων. Επίσης, μεταφέρεται μέσω των εγκεφαλικών νεύρων στους σιελογόνους αδένες από όπου μεταδίδεται σε άλλους οργανισμούς μέσω του δήγματος.

Η νόσος μπορεί να εκδηλωθεί κλινικά πριν ακόμη ο ιός περάσει στους σιελογόνους αδένες και άρα, σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι δυνατό το δάγκωμα του ζώου να μη μεταδώσει τον ιό.

Η ανάρρωση, αφού ο οργανισμός εκδηλώσει συμπτώματα, είναι εξαιρετικά σπάνια. Στον άνθρωπο η ανάρρωση μετά την εκδήλωση κλινικών συμπτωμάτων είναι πιθανή με την παροχή εντατικής θεραπείας και ανοσοθεραπείας.

Καθώς ο αποπροσανατολισμός και η υπερδιέγερση επιδεινώνονται, κάποιοι ασθενείς καταλήγουν ενώ εκδηλώνουν επιληπτικές κρίσεις ενώ κάποιοι άλλοι αναπτύσσουν γενικευμένη παράλυση και καταλήγουν από αδυναμία αναπνοής.

Τα ζώα εκδηλώνουν παρόμοια συμπτωματολογία με αυτή του ανθρώπου.

Η νομοθεσία των περισσότερων χωρών απαιτεί τη στενή παρακολούθηση του ζώου για τουλάχιστον 10 ημέρες μετά το δάγκωμα ανθρώπου καθώς ο ιός, συνήθως, απεκκρίνεται για περίπου 1-5 ημέρες πριν την εκδήλωση των κλινικών συμπτωμάτων.

Πρόληψη

Τα περισσότερα περιστατικά Λύσσας σε σκύλους και γάτες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ σχετίζονται με εισαγωγή κουταβιών από άλλες χώρες ή με μετάδοση από την άγρια πανίδα.

Για τον έλεγχο της Λύσσας στους σκύλους, ο εμβολιασμός του 70% του πληθυσμού σκύλων, είναι, θεωρητικά, αρκετός.

Η απομάκρυνση όλων των αδέσποτων ζώων δεν είναι επαρκής ενώ η εξουδετέρωση της άγριας πανίδας δεν αποτελεί επιλογή. Για αυτό, όλα τα μέτρα ελέγχου της Λύσσας επικεντρώνονται στον εμβολιασμό των κατοικίδιων και των άγριων ζώων.

Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ο εμβολιασμός όλων των σκύλων και γατών είναι υποχρεωτικός από το νόμο.

Ζώα με εμβολιασμένη μητέρα εμβολιάζονται αρχικά στην ηλικία των 3 μηνών ενώ ζώα με ανεμβολίαστη μητέρα μπορούν αν εμβολιαστούν από ηλικία 4 εβδομάδων.

Οι επαναληπτικοί εμβολιασμοί πρέπει να γίνονται ανάλογα με τις οδηγίες της εταιρείας παρασκευής του εμβολίου (συνήθως κάθε 1-3 χρόνια). Η νομοθεσία δεν ορίζει χρονικό διάστημα διάρκειας του εμβολίου σε καμία ευρωπαϊκή χώρα.

Η άγρια πανίδα εμβολιάζεται από το στόμα με εμβόλια που ρίχνονται από αέρος. Ο έλεγχος της αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού της άγριας πανίδας γίνεται με τη δειγματοληψία από νεκρές αλεπούδες σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.

Πρώτες βοήθειες

Σε περίπτωση δήγματος από ύποπτο ζώο, η περιποίηση του τραύματος πρέπει να είναι επιθετική καθώς το άμεσο και σωστό πλύσιμο έχει φανεί πως μειώνει την πιθανότητα μόλυνσης.

Πλύνετε καλά όλα τα τραύματα με νερό και αρκετό σαπούνι (20% διάλυμα) για τουλάχιστον 15 λεπτά. Για βαθιά τραύματα ξεπλύνετε με νερό υπό πίεση.

Διάλυμα αιθανόλης (οινόπνευμα) 43% ή πυκνότερο καθώς και ιωδιούχα διαλύματα είναι αποτελεσματικά κατά του ιού και μπορούν να τοποθετηθούν στο τραύμα μετά το πλύσιμο ή σε περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα πλυσίματος.

Διαλύματα τεταρτοταγούς αμμωνίου 1-4% είναι, επίσης, αποτελεσματικά αλλά τα περισσότερα νοσοκομειακά προϊόντα έχουν συγκέντρωση 0,13%.

Επικοινωνήστε άμεσα με το (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) ΚΕΕΛΠΝΟ ή με το ΕΚΑΒ για πληροφορίες σχετικά με την περαιτέρω αντιμετώπιση καθώς είναι αναγκαίο να σας χορηγηθεί επειγόντως ανοσοθεραπεία.

 

Εγχειρίδιο Λύσσας – Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τορφίμων

 

Πηγές:

1. Gibbons, R.V. (2002) “Cryptogenic rabies, bats, and the question of aerosol transmission”. Ann Emerg Med, 39(5), pp. 528-536.
2. Hagemoser, W.A., Kluge, J.P., Hill, H.T. (1980) “Studies on the pathogenesis of pseudorabies in domestic cats following oral inoculation”. Can J Comp Med, 44(2), pp 192-202.
3. Schnell, M.J., McGettigan, J.P., Wirblich, C., Papaneri, A. (2010) “The cell biology of rabies virus: using stealth to reach the brain”. Nat Rev Microbiol 8(1), pp. 51-61.
4. Suja, M.S., Mahadevan, A., Nadhusudhana, S.N. (2009) “ Neuroanatomical mapping of rabies nucleocapsid viral antigen distribution and apoptosis in pathogenesis in street dog rabies-an immunohistochemical study. Clin Neuropathol, 28(2), pp 113-124.
5. Jackson, A.C. et al. (2003) “Management of rabies in humans”. Clin Infect Dis, 36(1), pp. 60-63.
6. World Health Organization. (2013) Epidemiology and burden of disease [Online] Available from http://www.who.int/rabies/epidemiology/en/ (Accessed 18 November 2013)
7. Allibert, G. et al. (2008) “Identification of a rabid dog in France illegally introduced from Morocco”. Euro Surveill, 13(11), pp. 1-2.
8. de Benedictis, P., et al. (2008). “Emergence of fox rabies in north-eastern Italy”. Euro Surveill, 13(45), pp. 1-2.
9. World Health Organization. (2010) Current WHO Guide for Rabies Pre and Post-exposure Prophylaxis in Humans (revised 15 June 2010) [Online] Available from http://www.who.int/rabies/PEP_prophylaxis_guidelines_June10.pdf (Accessed 18 November 2013)
10. Greene, C.E. (2012) Rabies and other Lyssavirus Infections. In: Greene, CE. Ed. Greene  Infectious Diseases of the dog and cat. USA: Elsevier, pp. 179-197.
11. National Association of State Public Health Veterinarians, Centers of Disease Control and Prevention. (2008) “Compendium of animal rabies prevention and control, 2008: National Association of State Public Health Veterinarians, Inc. (NASPHV)”. MMWR Recomm Rep, 57(RR-2), pp. 1-9.
12. Defra – Department for Environment, Food and Rural Affairs. (2011) Rabies Disease Control Strategy [Online] Available from https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/69523/pb13585-rabies-control-strategy-110630.pdf (Accessed 18 November 2013)
13. Wilson PJ, Clark, KA. (2001) “Postexposure rabies prophylaxis protocol for domestic animals and epidemiologic characteristics of rabies vaccination failures in Texas: 1995-1999”. J Am Vet Med Assoc, 218(4), pp. 522-525.
14. Manickama, R, Basheer, MD, Jayahumar, R. (2008) “Post-exposure prophylaxis (PEP) of rabies-infected Indian street dogs”. Vaccine, 26(51), pp. 6564-6568.
15. OIE – World Organisation for Animal Health. (2013) Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals 2013 [Online] Available from http://www.oie.int/international-standard-setting/terrestrial-manual/access-online/ (Accessed 18 November 2013)